Światowego Dnia Wody 2020 skoncentrowano na wykazanie znaczenia wody w czasach dramatycznych zmian klimatycznych. Nigdy dotąd globalne zasoby wody nie były tak zagrożone. Dla usprawnienia gospodarki wodnej, ONZ wezwała wszystkie strony do zwiększenia inwestowania w środki zapewniające zrównoważone gospodarowanie wodą; nakazano pilnie i więcej inwestować w zarządzanie zlewiskami i w infrastrukturę wodną, by poprawić efektywność zużycia wody. (fragmenty odezwy Sekretarza Generalnego ONZ).
Sądecka Rada SNT NOT w Nowym Sączu, od wielu lat aktywnie uczestniczy w prezentowaniu i propagowaniu kanonów gospodarowania wodami w terenach górskich Sądecczyzny. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Wodnych Melioracji i Gospodarki Wodnej, skupia wybitnych specjalistów – praktyków tej dziedziny zawodowej; SITWMiGW wspomagane statutowymi uprawnieniami Komitetu Naukowo-Technicznego Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, corocznie od 2008 r. począwszy, organizuje sesje, konferencje naukowo-techniczne, seminaria bądź inne formy edukacji społecznej, tematycznie związane z bieżącymi potrzebami środowiskowo-gospodarczymi regionu, zawsze wspólnie z organami administracji samorządowej. Publikowane materiały pokonferencyjne, dopełniają merytoryczną wartość przedstawianej wiedzy i stanowią o ciągłości pracy tutejszego Oddziału SNT NOT .
W tegoroczne hasło ŚDW, znakomicie wpisuje się temat: „Stosunki wodne i wybrane elementy zabudowy w środkowym dorzeczu Popradu”, opracowany i przedstawiany przez mgr inż. Reginę Wiśniowską -Węglarz, wybitnego specjalistę z dziedziny wodnych melioracji i gospodarki wodnej w terenach górskich (b. Kierownik RNU w Nowym Sączu MZMiUW w Krakowie).
Oto jego główne tezy, najbardziej istotne dla regionu popradzkiego:
Stosunki wodne i wybrane elementy zabudowy
w środkowym dorzeczu Popradu
Spis treści
- Wstęp
- Poprad
- Dorzecze Popradu w jego środkowym biegu
- Wybrane elementy zabudowy potoków, a zrównoważony rozwój stosunków wodnych poprzez wpływ na:
a/ zmniejszenie zagrożenia powodziowego
b/ zwiększenie możliwości retencji
- WSTĘP
Spoglądając na mapę, można zauważyć, że południowa część powiatu nowosądeckiego charakteryzuje się dobrze rozwiniętą siecią hydrograficzną.
Wodną osią regionu jest rzeka Poprad, do której ze wszystkich stron podążają liczne cieki. Spośród nich należy wskazać potok Muszynkę z dopływami, Szczawnik z dopływami, Zimne, Smereczek, Milik, Andrzejówkę i Żegiestowski Potok.
Budowa geologiczna – flisz karpacki – sprzyja tworzeniu się wyjątkowo ciekawych i malowniczych dolin. Występowanie licznych źródeł o zmiennej wydajności powoduje, że sieć strumieni spływających z gór jest gęsta. Niekiedy źródliska zmieniają się w młaki, czego powodem jest stagnacja wody w zapadliskach przy załamaniu spadku.
Czarna młaka- pomnik przyrody- staw górski o pow. 0,3 ha
Teren dorzecza Popradu charakteryzuje się dużymi spadkami podłużnymi, dochodzącymi niekiedy do 130‰. W połączeniu z dużymi wahaniami stanów wody sprzyja to erozji dennej i brzegowej. Ponadto cieki charakteryzują się dużą ilością wleczonego rumoszu.
Zmienność przepływu, cechująca cieki górskie, zależy między innymi od zmienności i intensywności opadów.
W ostatnich latach zaobserwowano obniżenie się poziomu wód gruntowych, które charakteryzowały się płytkim zasięgiem krążenia (około 3,0 m) oraz obniżenie poziomu wód w ciekach. Jak wynika z raportów służb ochrony środowiska pomierzony deficyt wody w potoku Muszynka w Powroźniku w km 7+250, w potoku Szczawnik w km 6+500 i w potoku Jasieńczyk w km 2+500 sięga 50%. Może to być spowodowane większą ewapotranspiracją, wyższą temperaturą wiosną, mniejszymi opadami śniegu i wcześniejszym zanikiem ( niekiedy brakiem) pokrywy śnieżnej.
Na potoku Szczawnik, Jastrzębik i Muszynka w Powroźniku prowadzone są badania fizyko-chemiczne wody oraz przydatności do hodowli ryb łososiowatych i karpiowatych. Wody badanych potoków nie wykazują eutrofizacji – użyźnienia biogennego i fosforem. Jakość wód oscyluje wokół klasy III. Największe zanieczyszczenie bakteriologiczne i organiczne wykazują wody Szczawnika (V klasa).
Cieki w dorzeczu Popradu charakteryzują się wartkim nurtem, co sprzyja zdolności samooczyszczania. Zdolność ta ma jednak granice i rozłożona jest w czasie.
Wg ostatnio prowadzonych badań – głównie przez Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska wynika, że naszym rzekom i potokom daleko jeszcze do osiągnięcia dobrego stanu.
- POPRAD
Poprad – rzeka w północno-wschodniej Słowacji i południowej Polsce. Prawy dopływ Dunajca w km 112+150. Ogólna długość 170,00 km, z czego na terenie Słowacji 107,00 km, na terenie Polski – 32,50 km, na pozostałej długości (30,50 km) rzeka ta stanowi granicę polsko-słowacką.
Powierzchnia zlewni 2.077,30 km2, z czego w Polsce 482,8 km2.
Największe słowackie dopływy to: Wielicki Potok, Biała, Kamionka, Wielki Lipnik, Lipnik, Graniczna, Lubica, Jakubinka, Szambronka, Lubotynka. Prowadzą wody z Wysokich Tatr, Bielskich Tatr, Pienin, Pogórza Lubawskiego, Gór Lewockich i Pogórza Spisko-Szaryskiego. Polskie największe dopływy to: Smereczek, Muszynka, Szczawnik ze Szczawniczkiem, Zubrzycki Potok, Milicki Potok, Wierchomla, Łomnica, Czercz, Roztoka, Przydonicki, Żeleźnikowski. Prowadzą one wody z Beskidu Sądeckiego.
Źródłowym ciekiem Popradu jest Hińczowski Potok, wypływający z Wielkiego Stawu Hińczowskiego w słowackiej części Wysokich Tatr. W Dolinie Mięguszowieckiej, na wysokości 1302 m n.p.m., poniżej Popradzkiego Stawu, Potok Pińczowski łączy się ze Zmarzłym Potokiem, zwanym inaczej potokiem Krupa, wypływającym ze Zmarzłego Stawu Mięguszowieckiego. Odtąd ciek nosi nazwę „rzeka Poprad”, która okrąża Wysokie Tatry. Początkowo Poprad płynie na południe, następnie w okolicach miasta Svit skręca na wschód, a od ujścia Wielkiego Potoku do miejscowości Hniezdne (Gniazda) na północny wschód, potem znowu na wschód i wreszcie na północny zachód.
Rzeka Poprad jest jedynym ciekiem, który zamiast płynąć – jak inne – na południe, jakby wraca w góry i przedziera się w poprzek Karpat, niezwykle malowniczymi przełomami, do Polski, docierając pod Starym Sączem do Dunajca.
W miejscowości Leluchów Poprad zaczyna płynąć wzdłuż granicy polsko-słowackiej. Do Polski wpływa na wschód od Wielkiej Polany, dopływa do Muszyny, by koła Borysowa znowu rozpocząć podróż wzdłuż granicy. W Mniszku n/Popradem zdecydowanie wpływa na teren Polski.
Na odcinku słowackim dolinie rzeki towarzyszy droga i linia kolejowa, będąca przedłużeniem korytarza komunikacyjnego doliny górnego Wagu. Po polskiej stronie – linia kolejowa Nowy Sącz – Preszów i malownicza droga z Krynicy Zdroju do Nowego Sącz przez Piwniczną.
Dolina Popradu na całej długości posiada niespotykany, można by powiedzieć niebywały, urok pod względem etnograficznym i krajobrazowym. Wszystkie miejscowości, tak po stronie południowej Tatr (Poprad, Kieżmark, Stara Lubowla), jak i po stronie północnej (Muszyna, Żegiestów, Łomnica, Piwniczna, Rytro, Stary Sącz) charakteryzują się niepowtarzalnymi walorami uzdrowiskowymi, turystycznymi i historycznymi.
W górnym i środkowym biegu Poprad tworzy trzy odcinki przełomowe:
– od ujścia potoku Smereczek do ujścia potoku Muszynka dolina przełomowa tworzy piękne zakola,
– poniżej Andrzejówki do Piwnicznej – meandry rzeki tworzą dwa półwyspy zwane Łopatą Słowacką i Łopatą Polską. Te ciasne zakola – to najbardziej malowniczy odcinek rzek,
– między Piwniczną i Rytrem rzeka rozdziela Beskid Sądecki na dwie części: Pasmo Radziejowej i Pasmo Jaworzyny.
Przed Starym Sączem, aż do ujścia, dolina Popradu rozszerza się i łagodnieje.
Przez wieki dolina Popradu stanowiła szlak handlowy, dzięki czemu bogaciły się miasta rozłożone na brzegach rzeki. Szlaków strzegły warownie, których ruiny można podziwiać do dzisiaj.
Muszyna
Obecnie obszar doliny Popradu po polskiej stronie objęty jest ochroną krajobrazową, jako Popradzki Park Krajobrazowy. Park utworzono w 1987 roku, na powierzchni ponad 54,0 tysięcy ha. Obejmuje on zalesione pasma Beskidu Sądeckiego: Pasmo Radziejowej, Pasmo Jaworzyny oraz grupę Dubnego i Zimnego. Oś Parku stanowi Poprad.
Poprad w Leluchowie
Poprad w Muszynie
Poprad pod Piwniczną
3. DORZECZE POPRADU W JEGO ŚRODKOWYM BIEGU
MUSZYNKA
Muszynka w Muszynie na wysokości kościoła
Największym ciekiem (po Popradzie) na omawianym terenie jest potok Muszynka o długości 20,1 km, który wpada z prawej strony do Popradu na wysokości 442 m n.p.m.
Powierzchnia zlewni cieku wynosi 148,0 km2.
Źródła Muszynki położone są na stokach Góry Bukownia na wysokości 720 m n.p.m., na zachód od Przełęczy Tylickiej. Od Tylicza do Powroźnika Muszynka płynie pomiędzy masywem Gór Szalonych (832,4 m n.p.m.), a Wysokim Bereściem (895 m n.p.m.), tworząc malowniczy przełom.
Średni spadek zlewni wynosi 13,8 ‰. Średni roczny przepływ w dolnym biegu – 1,82 m3/s. Maksymalny przepływ – 149,0 m3/s. Maksymalna rozpiętość wahań stanu wody – 2,5 m.
Ważniejsze dopływy to: potoki Mochnaczka, Kryniczanka, Jastrzębik, Pusta, Wojkowa, Stupne, Młynne.
W pobliżu źródeł znajduje się rezerwat krajobrazowy „Okopy konfederatów barskich”.
Do chwili uregulowania rzeka płynęła w korycie naturalnym, tworząc liczne zakola i meandry. Wzdłuż brzegów występowały zamokliska i bulgocące bańkami gazu (dwutlenku węgla) młaki.
Na całej długości, rzeka tworzyła wklęsłe zakole, podmywając porośnięte lasem wysokie brzegi.
„Dzika” Muszynka wykorzystywana była jako kąpielisko. Obecnie praktycznie nie ma takiej możliwości.
W latach 60. XX wieku, po przejściu wód powodziowych (woda sięgała do korony nasypu kolejowego), rzeka została uregulowana w km 0+800 – 6+700. Koryto przełożono i wyprostowano. Brzegi umocniono betonowymi krawężnikami, spadek złamano korekcją progową. Znikły bulgocące młaki, w pobliskich studniach wyschła woda. Zabrakło również „kwaśnej” wody w ocembrowanej, głębokiej studni pana Pańczaka, mieszkającego przy ulicy Kościelnej.
W latach 70. XX wieku
wykonano dalszą regulację rzeki, aż do Powroźnika. Betonowy stopień w km 7+250
pozwolił na budowę ujęcia wody pitnej dla Krynicy.
Następnie w Tyliczu odcinkowo zabezpieczono brzegi opaskami
siatkowo-kamiennymi.
Rozwój infrastruktury i nowoczesnego budownictwa mieszkaniowego negatywnie
wpłynął na stan rzeki. Wsie rozłożone w dolinie Muszynki budowały wodociągi,
ale zabrakło sieci kanalizacyjnych. Odprowadzane do rzeki ścieki bytowe
zniszczyły równowagę biologiczną w korycie.
Obecnie Muszynka walczy o odbudowę życia biologicznego i o mądre zagospodarowanie brzegów.
KRYNICZANKA
Zdjęcie skopiowane ze strony internetowej
Potok Kryniczanka (Złotniańska Rzeka) – prawostronny dopływ Muszynki w km 5+140. Długość potoku wynosi 9,22 km, powierzchni zlewni 43,3 km².
Zlewnia potoku położona jest na terenie gminy Krynica-Zdrój. Jego źródła znajdują się na wysokości około 740 m n.p.m. powyżej Słotwin w Krynicy. Spływa w południowym kierunku przez Krynicę i uchodzi do Muszynki w Powroźniku, na wysokości około 485 m. Dopływami potoku Kryniczanka są potoki: Palenica, Czarny Potok i Szczawiczny Potok.
W dolinie potoku Kryniczanka położone jest centrum miasta – uzdrowiska
Krynica-Zdrój.
Tutaj koryto potoku ujęte jest w kamienny żłób, przechodzący w bulwar,
stanowiący brzegi potoku i umożliwiający dostosowanie doliny cieku do celów
spacerowo-rekreacyjnych. To jedna z atrakcji Krynicy – Bulwary Dietla.
Poniżej aż do ujścia, spadek potoku złamany jest korekcją progową.
Potok Kryniczanka
CZARNY POTOK
Czarny Potok – prawostronny dopływ Kryniczanki w km 3+270. Dlugość potoku wynosi 8,42 km, powierzchni – 15,1 km2.
zdjęcie z internetu
Zlewnia potoku rozciąga się w Paśmie Jaworzyny Beskidu Sądeckiego.
Najwyżej położone źródła położone są na wysokości 1055 m na wschodnich stokach
góry Bukowa . Zasilany jest przez wiele potoków
spływających z głównego grzbietu Beskidu
Sądeckiego na odcinku Szczawna Góra – Jaworzyna
Krynicka – Bukowa – Czubakowska
oraz bocznego grzbietu, odchodzącego od Czubakowskiej przez Przysłop , Drabiakówkę, Przełęcz
Krzyżową i Krzyżową
po Holicę .
Wszystkie cieki zasilające Czarny Potok znajdują się na zalesionym obszarze Beskidu Sądeckiego, poza osiedlami ludzkimi.
Od dolnej stacji kolejki gondolowej na
Jaworzynę Krynicką, dolinie potoku towarzyszą osiedla mieszkaniowe i drogi
asfaltowe.
Na tym odcinku koryto jest
uregulowane i ubezpieczone. Potok płynie w kierunku południowo-wschodnim i na
wysokości około 520 m uchodzi do Kryniczanki.
Czarny Potok w dolnym biegu
SZCZAWNIK
Potok Szczawnik – prawy dopływ Popradu. Ma źródła na wysokości około 960 m na południowo-zachodnich stokach góry Runek w Paśmie Jaworzyny w Beskidzie
Sądeckim. Spływa w południowo-zachodnim kierunku pomiędzy dwoma bocznymi grzbietami tego pasma; od zachodniej strony jest to grzbiet Runek – Jaworzynka, od wschodniej grzbiet Bukowa – Wielka Bukowa – Kotylniczy Wierch. Pod Długimi Młakami zmienia kierunek na południowo-wschodni, potem południowy i spływa pomiędzy Liskową i Szczobami z jednej strony, a Wielką Bukową i Kotylniczym Wierchem z drugiej strony. W tej górnej części biegu, aż do zabudowanych obszarów miejscowości Szczawnik płynie przez tereny całkowicie zalesione. Następnie dnem głębokiej doliny spływa w południowo-wschodnim kierunku przez zabudowane obszary miejscowości Szczawnik, Złockie i w Muszynie, na wysokości 444 m, uchodzi do Popradu. Ujście to znajduje się w głębokiej i ciasnej dolinie pomiędzy wzniesieniami Mikowej Góry i grzbietem Koziejówki. Na dolnym odcinku biegu, w obrębie zabudowań miejscowości Szczawnik bieg potoku jest uregulowany hydrotechnicznie.
Największymi dopływami Szczawnika są potoki Szczawniczek i Złocki Potok (obydwa lewobrzeżne). W zlewni Szczawnika znajdują się źródła wód mineralnych oraz mofety
.
. .
Mofety na granicy m. Szczawnik i Jastrzębik gmina Muszyna
Mofeta – rodzaj ekshalacji wulkanicznych, chłodny wyziew (o temperaturze poniżej 100 °C), zawierający głównie dwutlenek węgla, bez większej obfitości pary wodnej. Także otwór, z którego wydobywają się te ekshalacje Mofety można badać na granicy m. Jastrzębik i Szczawnik oraz w Tyliczu.
WIERCHOMLANKA
Potok Wierchomlanka- prawy dopływ Popradu w km 29+010. Źródła na wysokości 940 m npm położone są pod granią główną Pasma Jaworzyny w Beskidzie Sądeckim. Oprócz licznych dopływów, Wierchomlanka zbiera wody mineralne, które wypływają w kilku miejscach w Wierchomli Malej i Wielkiej. Koryto potoku jest uregulowane i ubezpieczone.
ŁOMNICZANKA
Potok Łomniczanka – prawy dopływ Popradu w km 24+430. Długość potoku – 8,0 km. Źródła potoku położone są na wysokość 1000 m npm na stokach Wierchu nad Kamieniem. Ujściowy, 3,5 km odcinek potoku od zapory p.rumowiskowej jest uregulowany i ubezpieczony. Około 500,0 m powyżej zapory znajduje się naturalny wodospad pod nazwą „Pod Siedemdziesiąt Siedem”, który wraz z fragmentami skał stanowi pomnik przyrody.
4,
Wybrane elementy zabudowy potoków a
zrównoważony rozwój stosunków
wodnych
a/ zmniejszenie zagrożenia powodziowego
Gospodarowanie wodami, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi reguluje cały szereg przepisów a w szczególności Ustawa Prawo wodne.
Od wieków człowiek wiązał swój byt z dolinami rzek i potoków. Mamy szczęście, że w dolinach tak licznych potoków stanowiących źródliskowe dorzecze Popradu osadnictwo i związana z nim infrastruktura, rozwinęło się sporadycznie.
Taki stan ma pozytywną stronę. Potoki te, to potoki górskie w większości płynące przez tereny zalesione o dużych i bardzo dużych spadkach podłużnych, niekiedy płynące okresowo (w czasie roztopów lub większych opadów). Wszystkie położone są na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego lub jego otulinie. Doliny ich pozostają dzikie i pierwotne. Brak interwencji człowieka daje im swobodę wyszukiwania najdogodniejszej drogi spływu. Dzięki temu możemy podziwiać niespotykane gdzie indziej meandry, wodospady, bystrza, kaskady. „Dzikie” doliny strumieni sprzyjają zachowaniu unikalnego środowiska przyrodniczego. Stanowią one jakby korytarze ekologiczne dla zwierząt, a w szczególności płazów i gadów. Piękno koryt o stromych skalistych brzegach, których wysokość dochodzi czasami do kilkudziesięciu metrów, by niżej przejść w trawiastą podmokłą dolinkę, stanowi
o unikalności i pięknie..
Naturalna dolina potoku – dopływ Szczawnika
Inaczej jest na terenach sąsiadujących z środkowymi i dolnymi biegami większych dopływów oraz samej rzeki Poprad.
Gwałtowny rozwój budownictwa mieszkaniowego oraz dróg drastycznie ścieśnił koryta potoków co miało sprzyjać pozyskaniu dodatkowych terenów. Następstwem tego były prace regulacyjne polegające na betonowaniu i prostowaniu koryt .
Rozwój nowej cywilizacji ekologicznej dążącej do zrównoważonego rozwoju skutkuje obecnie zmianą podejścia do koryt rzek i potoków. Odchodzi się od likwidacji zakoli i meandrów, a nawet, tam gdzie to jest możliwe, odcinkowo przywraca się poprzedni kształt koryta.
Kamienny żłób ujściowego odcinka potoku Wilcze w Muszynie.
Rozwój
drogownicrwa wymusił wprowadzenie zabezpieczeń
przed nanoszeniem przez wody rumowiska i różnych „odpadów„ głównie leśnych Jednym ze sposobów jest budowa zapór przeciwrumowiskowych, których głównym
zadaniem jest zatrzymywanie rumowiska,
głównie rumoszu o frakcji toczyn i wleczyn, a tym samym ochrona terenów
położonych poniżej budowli przed wezbraniami i
rumowiskiem;
w mniejszym stopniu wyrównywanie przepływu
potoku.
Zaporę przeciwrumowiskowa w korycie potoku Wilcze wybudowano w roku 1948. Zapora kamienno-betonowa usytuowana jest w km potoku 0+178. ( 178 m w górę od ujścia do potoku Muszynka).
Zapora chroni drogę do Krynicy. Wysokość zapory wynosi 4,1 m.
W korycie potoku Szczawnik
na terenie tzw Kolonii, w drugiej połowie ubiegłego wieku wybudowano w
km potoku 1+400 zaporę przeciwrumowiskową betonową
z okładziną kamienną o wysokości 4,3 m.
Od zapory do ujścia do rzeki Poprad koryto potoku zostało uregulowane i
zabudowane 23 szt stopni.
Jedną z funkcji, dla której podjęto prace była rekreacja. Wypady stopni zostały
tak ukształtowane by mogły służyć do kąpieli, co przyciągało rzesze
wczasowiczów
i miejscowych sympatyków kąpieli
rzecznych, mimo że woda jest dość zimna.
Dwustopniowa niecka o wymiarach 20,0 m x 16,0
m – pomiędzy zapora a gurtem
i 20,0 m x 8,0 m – poniżej gurtu, daje
możliwość czynnego wypoczynku dla wszystkich.
p. Szczawnik
Podobne zapory jak w potoku Wilcze wybudowano w korycie potoku:
– Dolinki, zapora wybudowana w 1938r. w km potoku 0+245
– Jastrzębik – w km potoku 0+300; wysokość zapory 4,45 m
– Stawiska – w km potoku 0+290; wysokość zapory 5,5 m
– Muszynka – w km potoku 5+344; wysokość zapory 2,3 m
– Żegiestowski w km potoku 1+418; wysokość zapory 1,5 m
oraz w km potoku 1+623; wysokość zapory 2,2m
– Andrzejówka – w km potoku 1+007; wysokość zapory 2,5 m
p. Kryniczanka
Na ciekach wypływających z lasów znajdują się również liczne stopnie, ostatnio coraz częściej kaszycowych. Chronią one (przeważnie) drogi przed zamulaniem.
Zabezpieczenie drogi przed spływem rumoszu i „śmieci” z lasu – nowe rozwiązanie
Można powiedzieć, że najbardziej skutecznym sposobem ochrony koryt i terenów nadrzecznych jest pozostawienie szerokich niezagospodarowanych dolin ( ich parametry można z powodzeniem obliczyć), w obrębie których rzeki i potoki mogłyby meandrować swobodnie, a przyroda sama radziłaby sobie z przeciwnościami.
Jest to jednak niemożliwe, gdyż miejscowości naszego regionu (zresztą innych regionów też) skupiają swoją zabudowę właśnie w sąsiedztwie cieków. Jeżeli połączymy to z takimi zjawiskami klimatycznymi jak nawalne deszcze, gwałtowne roztopy wiosenne, kra lodowa i inne przyczyny naturalne, otrzymujemy znaczne straty związane z przepływem wielkich wód.
Poprad w Muszynie dzielnica Folwark- powódź 2009r.
Podstawowym obowiązkiem służb państwowych i samorządowych jest ochrona przeciwpowodziowa, którą można podzielić najogólniej na:
- profilaktykę przeciwpowodziową,
- ochronę przed powodzią
- środki łagodzące skutki powodzi.
Profilaktyka przeciwpowodziowa to odpowiednie kształtowanie zabudowy obszarów zalewowych poprzez:
- – prawidłowo opracowany plan zagospodarowania przestrzennego gmin
i powiatu. Plan ten winien ograniczyć i obwarować stosownymi zapisami
ekspansję człowieka na tereny zalewowe,
- mądre zwiększanie inwestowania w infrastrukturę gospodarki wodnej, w tym
w ochronę przeciwpowodziową,
– wprowadzenie
stosownych przepisów ograniczających i utrudniających
pozyskiwanie terenów pod budowę w
strefach zagrożenia powodziowego,
– opracowanie studiów pozwalających na wskazanie uzasadnionych
lokalizacji obiektów retencji i innych
obiektów ochronnej infrastruktury
hydrotechnicznej. Uzasadnione
konkretne rozwiązania chroniące przed
powodzią winny uwzględniać wymagania
środowiskowe,
– opracowywanie studium ochrony
przeciwpowodziowej ustalające granice
zasięgu wód powodziowych o określonym
prawdopodobieństwie
występowania oraz kierunki ochrony
przed powodzią.
Profilaktyka przeciwpowodziowa to również:
– utrzymanie drożności rzek poprzez usuwanie zwalonych
drzew i innych
zatorów, jak również lokalne
pogłębienia (odmulanie), w celu umożliwienia
swobodnego przepływu wód i lodów,
– ochrona brzegów przed erozją boczną poprzez budowę urządzeń wodnych
(opaski brzegowe, tamy poprzeczne i
podłużne) szczególnie tam, gdzie
wymywany brzeg zbliża się do stopy
wału przeciwpowodziowego, jak
również w bezpośrednim sąsiedztwie dróg
i zabudowań,
– uporządkowanie stref zalewowych międzywala zgodnie z koncepcjami
programowymi uzgadnianymi ze
środowiskiem ekologicznym, poprzez
likwidację nadmiernych przerostów drzew i krzewów hamujących przepływy,
– konserwacja i eksploatacja wałów przeciwpowodziowych i budowli wałowych.
Najczęściej ochrona przeciwpowodziowa realizowana jest poprzez budowę wałów
przeciwpowodziowych.
Wał przeciwpowodziowy – sztuczne usypisko w kształcie pryzmy
o przekroju poprzecznym trapezowym, wznoszone wzdłuż rzeki w pewnym oddaleniu od jej koryta, które otaczając tereny zalewowe
wzdłuż rzeki (międzywale) tworzy większe koryto (a w praktyce
czasami także pewien rezerwuar) dla przewidywanych wód powodziowych,
przeciwdziałając jednocześnie rozlaniu się tych wód na chronione w ten sposób
tereny sąsiednie ( polder). Wał zazwyczaj ma znaczną długość,
odpowiednio do ukształtowania doliny i chronionych przed zalaniem terenów
zagospodarowanych.
Wał może mieć różną konstrukcję, zależną od dostępnych materiałów oraz warunków
lokalnych. Generalnie przyjmuje formę trapezoidalną z rdzeniem wykonanym z
nieprzepuszczalnego materiału, np. gliny. Odpowiednia szerokość oraz właściwe
zagęszczenie materiału stanowiącego pryzmę wokół rdzenia pozwalają mieć
pewność, że wał wytrzyma napór wody przez przewidziany, zazwyczaj nie dłuższy
niż kilka dni czas.
Obłożenie darnią ma zapobiegać wymywaniu przez wodę. Rozstawa
między wałami przeciwpowodziowymi zależy od przepływu miarodajnego o określonym
prawdopodobieństwie wystąpienia Qp% (najczęściej wały projektuje się
na wodę stuletnią p=1%).
Nie należy jednak bezgranicznie ufać, że wały przeciwpowodziowe zawsze, przy każdym wezbraniu powodziowym zapewnią 100% bezpieczeństwo chronionym terenom.
W dorzeczu środkowego Popradu wały p.powodziowe zrealizowano jedynie w Muszynie. Planowano budowę wałów w Żegiestowie, Andrzejówce i w Piwnicznej. Nie przydzielono jednak na te inwestycje środków finansowych.
- Obwałowanie rzeki Poprad w Muszynie wykonano w latach
60 XX w. Początek wału na wysokości stacji kolejowej.
- Klasa wału III (chroni obszar małego miasta–powierzchnia chroniona 1000– 20000 ha
- szerokość korony wałów ziemnych – 4,0 m
- średnia wysokość wałów – 3,5 m
- nachylenie skarp 1: 2
- śluzy wałowe w formie przepustów – 3 szt.
- długość wału1,619 km
- wał pozostaje w
administracji Miasta i Gminy Muszyna
Wał przeciwpowodziowy w Muszynie na brzegu lewym rzeki Poprad długości 698,00 mb w całości jest ziemny, bez rdzenia.
Na brzegu prawym – całkowita długość 921,00 mb – na długości 678,00 mb jest bulwarem obsypanym od strony odpowietrznej ziemią, od strony odwodnej bulwar posiada okładzinę kamienną. Na pozostałej długości – 243,00 mb wał prawy jest ziemny.
Wał w Muszynie
ziemny
Bulwar obsypany od strony odwodnej
Do budowy okładziny użyto kamień z miejscowego kamieniołomu „Na Wapiennym”.
Zapotrzebowanie na ziemię dla wałów Popradu w Muszynie częściowo pokryto
z pokładów ziemi i skały płonnej również z tego kamieniołomu.
Wał przeciwpowodziowy rzeki Poprad w Muszynie służy dodatkowo jako ścieżka rekreacyjno-spacerowa.
Trasa wału przeciwpowodziowego rzeki Poprad w Muszynie
W 2010r. rozpoczęto budowę wału p,powodziowego zabezpieczającego dzielnicę Muszyny – Folwark. Wal jest zrealizowany w formie bulwaru.
Bulwar na brzegu lewym rozpoczyna się w nasypie drogowym ul. Kościuszki powyżej mostu drogowego, a kończy się w nasypie mostu kolejowego. Na brzegu prawym bulwar rozpoczyna się od przyczółka istniejącego przepustu drogowego w ciągu ulicy Leśnej nad potokiem Rusinów, a kończy się poniżej wylotu potoku bez nazwy .
Całkowita długość rzeki Poprad objętego ochrona przeciwpowodziową wynosi
2,2 km. Całkowita długość wałów – bulwarów wynosi:
- brzeg prawy – 0,76 km
- brzeg lewy – 1,89 km
Dojazd do koryta rzeki został zachowany przez tzw. bramy powodziowe.
Brama powodziowa jest integralną częścią wału i stanowi przestrzeń pomiędzy jego elementami. W czasie wolnym od wezbrań powodziowych brama jest miejscem dogodnego dostępu do międzywala – tereny pomiędzy rzeką o wałem. W razie zagrożenia brama jest zamykana i stanowi monolit z korpusem wału. Zamknięcia są wykonane z szandorów – drewnianych belek układanych jedna na drugą w prowadnicach zamontowanych w korpusie wału – bulwaru. Od strony wody bramy jest uszczelniane fartuchem z folii. Korona wałów została ustalona na poziomie zwierciadła wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,5% (raz na dwieście lat)
Wał – Poprad Muszyna- Folwark
Brama powodziowa
Dla właściwej ochrony terenów zagrożonych wciąż brak jest niezawodnej i trafnej informacji na temat aktualnych i prognozowanych zagrożeń. Właściwa meteorologiczno – hydrologiczna osłona przeciwpowodziowa, pozwoliłaby na bardzo szybką i wczesną organizację walki przeciwpowodziowej. Konieczny jest rozwoju nowoczesnych, niezawodnych systemów informacji i prognoz oraz zapewnienie środków na wyposażenie służby hydrometeorologicznej we współczesny sprzęt pomiarowo – obserwacyjny i łącznościowy.
Ochrona przeciwpowodziowa to regulowanie odpływu wezbrań poprzez zwiększenie zdolności retencyjnej, zwłaszcza w górnych częściach dorzeczy rzek
i potoków. Służyć temu może zwiększenie stopnia ich zalesienia (gatunkami drzew takimi jak: jesion, wierzba, topola, świerk, jodła), budowa urządzeń przeciwerozyjnych, tam gdzie to jest możliwe polderów zalewowych, suchych zbiorników, małych zbiorników retencyjnych do 10 ha, pozwalających na zwiększenie pojemności retencyjnej i uniemożliwienie szybkiego spływu powierzchniowego. Należy również pamiętać, że martwe drewno (pnie obumarłych drzew pozostawione w poszyciu leśnym) także magazynuje wodę.
Bardzo ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej jest zapewnienie środków finansowych na utrzymanie i konserwację wałów przeciwpowodziowych, rzek, potoków, rowów i istniejących urządzeń hydrotechnicznych.
Może się wydawać, że jeżeli zagraża nam widmo suszy mówienie o powodziach i istniejących zabezpieczeniach przed wielką wodą nie jest uzasadnione.
Woda jest nieprzewidywalnym żywiołem i gdy postępująca susza uśpi naszą czujność jeden gwałtowny opad może być powodem ogromnych strat ekonomicznych.
b/ zwiększenie możliwości retencji
W obecnych warunkach hydrologicznych najbardziej aktualnym tematem winien być temat retencji.
Wraz z rozwojem budownictwa i związanej
z nim infrastruktury znacznie zwiększyło się uszczelnienie powierzchni zlewni rzek i potoków. Skutkuje to zwiększonym
spływem wod opadowych w krótkim czasie. Uszczelnienie powierzchni spowodowane
jest utwardzaniem dróg, brukowaniem terenów wokół budynków, parkingów, dużymi
powierzchniami dachów.
Szybszy odpływ wody ze zlewni, brak możliwości retencjonowania, to doskonały
wstęp do zjawiska suszy.
Na przełomie XX i XXI w, planowano na terenie dorzecza Popradu budowę suchych zbiorników oraz małych zbiorników, mających na celu retencjonowanie wody. Inwestycje nie uzyskały finansowania.
Retencja wodna jest to zdolność dorzecza do zatrzymania wody. Zależy ona od ukształtowania powierzchni i pokrycia szatą roślinną,
Na zdolność zatrzymywania wody przez dorzecze istotny wpływ ma działalność człowieka, która obecnie bezwzględnie powinna zmierzać w kierunku gromadzenia wody w chwili gdy jest jej za dużo, a uwalniania gdy zaczyna jej brakować.
Im dłużej zatrzymamy wodę w środowisku tym dłużej będziemy ją z niego czerpać.
Zatrzymanie wody w dorzeczu oprócz rożnego rodzaju zbiorników można realizować poprzez ochronę bagnisk, mokradeł, oczek śródpolnych (są to zagłębienia stałe lub okresowo wypełnione wodą, stanowiące istotny element krajobrazu), zabiegi melioracyjne.
Duży wpływ na szybkość odpływu wód ze zlewni wywiera roślinność. Odpływ z pól ornych jest znacznie szybszy niż z obszarów łąk i pastwisk lub z terenów zalesionych.
Ważną rolę w „małej retencji” odgrywa retencja leśna, dzięki której następuje poprawa użytecznego obiegu wody opadowej.
Na ternie Południowej Sądecczyzny w ostatnich latach daje się zaobserwować coraz mniejsze zainteresowanie rolnictwem. Powierzchnię regionu zajmują tereny górskie i podgórskie, które nie sprzyjają rozwojowi wielkotowarowych gospodarstw. Małe kilkuhektarowe i mniejsze gospodarstwa przestały być opłacalne. Mimo że statystycznie użytki rolne zajmują 47,1% powierzchni, coraz większe obszary niegdyś uprawiane rolniczo są odłogowane lub zaczynają porastać lasem. Włośnie zwiększenie obszarów zalesionych oraz zrównoważona gospodarka leśna działają korzystnie na wyrównanie odplywów wód powierzchniowych.
Charakter i ukształtowanie terenu powoduje, że region charakteryzuje się:
– szybkim spływem powierzchniowym,
– koncentrycznym układem rzek,
– małą przepuszczalnością podłoża.
Dlatego warto wrócić do idei małych zbiorników retencyjnych, które mogą zaistnieć przy wykorzystaniu wielu dolin małych dopływów Popradu. Warto również zainicjować w całej zlewni retencjonowanie wody przez indywidualne gospodarstwa poprzez zatrzymanie wód opadowych na terenie działek zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej poprzez oczka wodne, różnorodne zbiorniki. Ciekawym rozwiązaniem nie ograniczającym możliwości korzystania z działki jest podziemny zbiornik magazynujący wody opadowe ze skrzynek STROMBOX.
Jest to rozwiązanie nowatorskie proponowane od kilku lat. (katalog)
Zaletą tego
rozwiązania jest możliwość wykonania wielu takich „magazynów’ dla wód opadowych nawet w obrębie działek dla
budownictwa jednorodzinnego.
Skrzynki rozsączające umieszcza się w gruncie pod powierzchnią
biologicznie
czynną
Inny przykłady przydomowej „małej retencji” dla potrzeb domowego rolnictwa (ogrodu)..
Literatura:
- Lambor J. Podstawy i zasady gospodarki wodnej. WKiŁ. Warszawa, 1965.
- Janusz Jankowiak, Jerzy Bieńkowski – Kształtowanie i wykorzystanie zasobów wodnych w rolnictwie
- Wanda Białkowska Retencjonowanie wody mała retencja wodna
- Dane techniczne z zasobów MZMiUW Inspektorat Rejonowy w Nowym Sączu i RZGW Zarząd Zlewni Dolnego Dunajca w Nowym Sączu
- Katalogi zbiorników wodnych
- Materiały dostępne w internecie
- Zdjęcia, poza opisanymi z Internetu, są własnego autorstwa